Uważność – wiele korzyści dla zdrowia

Uważność to celowe wzbudzanie ciekawości oraz bezstronnej świadomości dotyczącej bieżących doświadczeń, takich jak myśli, uczucia i doznania fizyczne. Interwencje bazujące na uważności najczęściej uczą jej w formie stacjonarnych zajęć grupowych. Zajęcia realizowane są w ramach kursów, jak terapia poznawcza oparta na uważności oraz redukcja stresu poprzez uważność. Podstawowe elementy tych interwencji to praktyka uważności i dyskusja prowadzona przez instruktora, terapeutę. Zaangażowanie w praktykę uważności podczas terapii jest powiązane z jej wynikami. Mechanizmy działania obejmują uważność, rozmyślanie, zamartwianie się oraz współczucie dla samego siebie.

Korzyści wynikające z interwencji wykraczają poza populacje kliniczne, przynosząc pozytywne efekty w redukcji stresu u osób nieklinicznych, w tym pracujących dorosłych, zwłaszcza pracowników służby zdrowia. Jednak istnieje kilka przeszkód, które utrudniają pracownikom służby zdrowia uczestnictwo w interwencjach. Do tych barier należą brak dostępności, duże wymagania zawodowe utrudniające znalezienie czasu na uczestnictwo oraz obawy przed stygmatyzacją, negatywną oceną społeczną oraz kwestia ujawniania i poufności, które są bardziej powszechne wśród pracowników służby zdrowia niż w innych zawodach.

Uważność zatem jako świadome i nieoceniające skupienie na chwili obecnej, jest coraz bardziej uznawana za kluczowy element zdrowia psychicznego i emocjonalnego. W ostatnich latach przeprowadzono liczne badania, które potwierdzają, że praktyki uważności mogą przynieść korzyści pracownikom służby zdrowia, zwłaszcza tym narażonym na wysokie ryzyko wypalenia zawodowego. Wypalenie zawodowe charakteryzuje się utratą energii emocjonalnej, psychicznej i fizycznej z powodu chronicznego stresu zawodowego.

Praktyki uważności w ochronie zdrowia

Priorytetowe traktowanie dobrego samopoczucia i zdrowia psychicznego pracowników służby zdrowia ma teraz większe znaczenie niż kiedykolwiek, ponieważ staramy się znaleźć sposoby wspierania pracowników służby zdrowia w życiu z przewidywanymi skutkami ubocznymi pandemii COVID-19.

 Lekarze, ratownicy, pielęgniarki, często pracujący pod dużą presją i obciążeni administracyjnymi obowiązkami, są szczególnie narażeni na ten problem. Skutki wypalenia zawodowego mogą obejmować zmniejszoną satysfakcję z pracy, zwiększone ryzyko błędów medycznych oraz gorszą jakość opieki nad pacjentem. W artykule przedstawione zostaną wyniki badań na temat wpływu uważności na zdrowie psychiczne i jakość życia lekarzy pierwszego kontaktu. Omówione zostaną także, metody interwencji i praktyki uważności możliwe do realizacji w środowisku medycznym. Przedstawiam korzyści z regularnej praktyki uważności oraz jej wpływu na obniżenie poziomu stresu i zwiększenie satysfakcji w pracy.

Wyniki Badań

Od 20 lat nastąpił logarytmiczny wzrost ilości publikowanych badań w Pub-Med nad Mindfulness i pokrewnymi praktykami. Największy skok nastąpił w ostatnich 20 latach. Do dziś opublikowano ok 28 tys. Badań. Zainteresowanie i dowody sugerują, że uważność może znacząco wpłynąć na zmniejszenie wypalenia zawodowego i poprawę dobrostanu człowieka.

Jedno z nich opublikowane 25 sierpnia 2022 – Potrzeba Headspace wśród pracowników służby zdrowia: wyniki wieloośrodkowego, ostatecznego, randomizowanego, kontrolowanego badania niekierowanej cyfrowej aplikacji samopomocowej opartej na uważności w celu zmniejszenia stresu pracowników służby zdrowia ( ¹ Wydział Psychologii, Uniwersytet Sussex, Brighton, Wielka Brytania, ² Sussex Partnership NHS Foundation Trust, Hove, Wielka Brytania).

 Dowody z metaanaliz randomizowanych badań kontrolowanych wskazują, że terapia poznawcza, oparta na uważności zmniejsza ryzyko nawrotu depresji u osób z historią nawracającej choroby. Interwencje oparte na uważności poprawiają symptomy różnych problemów ze zdrowiem psychicznym.

Wypalenie zawodowe w służbie zdrowia – wyniki badań

Wypalenie zawodowe jest poważnym problemem zdrowotnym wśród pracowników służby zdrowia. Charakterystyczne objawy to utrata energii emocjonalnej, psychicznej i fizycznej spowodowane chronicznym stresem zawodowym.

Badania przeprowadzone przez Luke’a Fortney’a, MD, oraz Charlene Luchterhand, MSSW, z University of Wisconsin School of Medicine and Public Health, wykazały, że aż 60% lekarzy doświadcza wypalenia zawodowego w ciągu swojej kariery. Badania te, opublikowane w 2013 roku, objęły grupę 30 lekarzy pierwszego kontaktu, którzy wzięli udział w skróconym kursie uważności.

Skrócone kursy uważności mogą być dostosowane do napiętych harmonogramów pracowników służby zdrowia, co zwiększa ich dostępność i skuteczność. Praktyka uważności może również poprawić jakość opieki nad pacjentem, ponieważ lekarze są bardziej obecni i zaangażowani w kontakcie z pacjentem.

Wyniki tych badań są niepokojące, ponieważ wskazują na powszechność problemu nieradzenia sobie ze stresem. Skutki są daleko idące i mogą obejmować nie tylko zmniejszoną satysfakcję z pracy, ale także zwiększone ryzyko błędów medycznych. W kontekście rozwoju technologii, cyfryzacji, obciążenie stresem i nadmiarem pracy, staje się jeszcze bardziej palący. Starzenie się populacji oraz niedobór personelu medycznego stanowią dodatkowe wyzwania, które mogą pogłębiać problem wypalenia. Zmniejszone zainteresowanie studentów medycyny specjalizacją w medycynie rodzinnej również przyczynia się do pogorszenia sytuacji. W efekcie prowadzi to do zmniejszenia dostępności opieki medycznej dla pacjentów.

Skutki stresu u pracowników ochrony zdrowia

W Polsce wypalenie zawodowe dotyka znacznej liczby lekarzy. Z badań wynika, że około 45% polskich pracowników doświadcza wypalenia zawodowego, a 26% zmaga się z jego ciężką formą​ (Kadry Online)​. W kontekście lekarzy i pracowników służby zdrowia, problem jest równie poważny. Wypalenie zawodowe może prowadzić do obniżenia jakości opieki nad pacjentami, zwiększenia liczby błędów medycznych oraz obniżenia satysfakcji zawodowej.

Wypalenie zawodowe wśród lekarzy jest związane z wieloma czynnikami, takimi jak nadmierne obciążenie pracą, brak równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz przewlekły stres​ (Medonet)​​ (Wszystko o Coachingu)​. Ponadto, pandemia COVID-19 znacznie pogorszyła sytuację, zwiększając obciążenie pracą i stres związany z zawodowymi obowiązkami.

Aby przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu, ważne jest wprowadzenie programów wsparcia psychicznego dla pracowników służby zdrowia, promowanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz tworzenie bardziej zrównoważonych warunków pracy.

Wypalenie zawodowe wśród kadry medycznej w  Polsce

W Polsce problem wypalenia zawodowego wśród lekarzy jest poważny. Z badań wynika, że wypalenie zawodowe dotyka aż 42% lekarzy, przy czym najbardziej narażone są dwie grupy wiekowe: lekarze do 31 roku życia oraz osoby w wieku 41-50 lat​ (Przegląd Epidemiologiczny)​.

Ponadto, według danych Ministerstwa Zdrowia, około 25% pracowników medycznych, w tym lekarzy, doświadcza wypalenia zawodowego. W szczególności dotyczy to specjalistów medycyny ratunkowej, chirurgów, ortopedów, lekarzy medycyny paliatywnej oraz medycyny rodzinnej​ (Gov.pl)​

W celu przeciwdziałania temu zjawisku, Ministerstwo Zdrowia uruchomiło „Program wsparcia psychologicznego kadry medycznej”, który oferuje bezpłatne konsultacje psychologiczne i psychoterapeutyczne dla pracowników służby zdrowia i studentów medycyny​ (Gov.pl)​.

Warto również zauważyć, że chociaż wypalenie zawodowe jest uznane przez WHO za syndrom związany z pracą, w Polsce nie jest jeszcze formalnie klasyfikowane jako jednostka chorobowa, co utrudnia uzyskanie zwolnienia lekarskiego z tego powodu​.

Implementacja strategii mających na celu wsparcie zdrowia psychicznego w miejscu pracy jest kluczowa dla zmniejszenia ryzyka wypalenia zawodowego wśród lekarzy i innych pracowników służby zdrowia.

Długotrwały stres może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, w tym chorób serca i innych dolegliwości fizycznych. Wypalenie zawodowe wpływa również na relacje zawodowe i osobiste, co może dodatkowo pogłębiać stres i niezadowolenie z życia.

Interwencje uważności

Uważność jest formą treningu umysłowego, która umożliwia świadome i nieoceniające skupienie na bieżącym doświadczeniu. Celem praktyki uważności jest utrzymanie otwartej świadomości, co prowadzi do większej równowagi emocjonalnej i dobrostanu. Praktyka uważności pozwala na rozpoznawanie niekorzystnych nawyków myślowych i behawioralnych, umożliwiając nowe i kreatywne sposoby reagowania na stres.

Badania pokazują, że edukacja w zakresie uważności przez 12 miesięcy pomaga w radzeniu sobie z wypaleniem poprzez poprawę nastroju i stabilności emocjonalnej wśród lekarzy pierwszego kontaktu. Inne badania wykazują, że 8-tygodniowy kurs uważności może również poprawić nastrój i zmniejszyć wyczerpanie emocjonalne u pracowników szpitala. Praktyka uważności obniża także postrzegany stres u pracowników służby zdrowia. Skrócone kursy uważności mogą być skuteczne, jeśli czas trwania szkolenia jest dostosowany do napiętych harmonogramów personelu ochrony zdrowia.

Skrócone kursy uważności, jak te przeprowadzone przez Luke’a Fortney’a, MD, oraz Charlene Luchterhand, MSSW, mogą być szczególnie przydatne. W badaniu przeprowadzonym na 30 lekarzach pierwszego kontaktu, uczestnicy przeszli przez 8-tygodniowy program, który obejmował trening uważności i praktyki medytacyjne. Program ten był dostosowany do napiętych harmonogramów lekarzy, co zwiększało jego skuteczność i dostępność.

Wyniki badań pokazują, że skrócone kursy uważności mogą przynieść znaczące korzyści zdrowotne, w tym zmniejszenie wypalenia zawodowego, depresji, lęku i stresu. Uczestnicy zgłaszali znaczące zmniejszenie wypalenia emocjonalnego i depersonalizacji, a także wzrost poczucia osobistych osiągnięć. Korzyści te utrzymywały się przez 9 miesięcy po zakończeniu kursu, co świadczy o długoterminowej skuteczności interwencji uważności.

Mindfulness i praktyka oddechu na codzień

Biorąc pod uwagę niewielki nakład finansowy w stosunku do możliwych uzyskanych korzyści w aspekcie samopoczucia, warto rozważyć naukę i praktykę uważności, technik oddechowych.

Mindfulness i inne praktyki uważności i relaksacji są obiecującym narzędziem w walce z wypaleniem zawodowym wśród kadry medycznej. Skrócone kursy uważności mogą być skuteczne w redukcji stresu i poprawie jakości życia lekarzy. Regularna praktyka uważności przyczynia się do lepszej równowagi emocjonalnej i dobrostanu psychicznego. Implementacja programów uważności w środowisku medycznym może przynieść korzyści zarówno lekarzom, jak i pacjentom.

Wprowadzenie takich programów wymaga dalszych badań i wsparcia ze strony instytucji medycznych. Uważność może stać się kluczowym elementem zdrowia psychicznego pracowników służby zdrowia w przyszłości. Długoterminowe korzyści płynące z praktyki uważności, takie jak zmniejszenie wypalenia zawodowego, mogą przyczynić się do poprawy jakości opieki nad pacjentami oraz zwiększenia satysfakcji zawodowej lekarzy. Wspieranie zdrowia psychicznego pracowników służby zdrowia poprzez uważność może być ważnym krokiem w kierunku stworzenia bardziej zrównoważonego i efektywnego systemu opieki zdrowotnej.

Przykłady praktyk:  Mindfulness Body Scan lub praktyki oddechowe

W środowisku medycznym, gdzie stres i presja są codziennymi towarzyszami, stosowanie Mindfulness może przynieść wiele korzyści. Oto kilka przykładów praktyk Mindfulness, które mogą być chętnie stosowane przez personel medyczny:

1. Szybkie medytacje oddechowe (1-5 minut)

   – Opis: Krótkie, kilkuminutowe sesje skoncentrowane na oddechu mogą być praktykowane pomiędzy wizytami pacjentów czy w przerwach.

   – Korzyści: Szybkie resetowanie umysłu, redukcja natychmiastowego stresu, poprawa koncentracji.

   – Instrukcja: Znajdź spokojne miejsce, usiądź wygodnie, zamknij oczy i skoncentruj się na swoim oddechu, zauważając każdy wdech i wydech.

2. Mindful walking (uważne chodzenie):

   – Opis: Praktyka polega na świadomym chodzeniu z pełnym skupieniem na każdym kroku, odczuciach w stopach, ruchach ciała.

   – Korzyści: Łagodzi napięcie, pomaga się zrelaksować, zwiększa świadomość ciała.

   – Instrukcja: Podczas chodzenia po szpitalu czy klinice, skup się na odczuciach związanych z każdym krokiem, poczuj kontakt stóp z podłożem.

3. Body scan (skanowanie ciała):

   – Opis: Praktyka polega na systematycznym skupieniu uwagi na kolejnych częściach ciała, od stóp do głowy, zauważając wszelkie napięcia i odczucia.

   – Korzyści: Pomaga w rozpoznaniu i rozluźnieniu napięć, zwiększa świadomość ciała.

   – Instrukcja: W czasie przerwy, usiądź lub połóż się wygodnie, zamknij oczy i skup swoją uwagę na kolejnych częściach ciała, zaczynając od palców stóp i idąc ku górze.

4. Mindful listening (uważne słuchanie):

   – Opis: Skupienie się całkowicie na rozmówcy, bez przerzucania uwagi na inne myśli czy zadania.

   – Korzyści: Poprawia komunikację z pacjentami i współpracownikami, zwiększa empatię i zrozumienie.

   – Instrukcja: Podczas rozmowy z pacjentem lub kolegą z pracy, staraj się skupić wyłącznie na słuchaniu, zauważaj słowa, ton głosu i emocje rozmówcy.

5. Mindful eating (uważne jedzenie):

   – Opis: Skupienie uwagi na jedzeniu, smakach, zapachach i teksturach, zamiast na rozmowach czy innych czynnościach.

   – Korzyści: Poprawia trawienie, pozwala na lepsze odczuwanie sytości, redukuje stres.

   – Instrukcja: Podczas przerwy na posiłek, staraj się jeść powoli, koncentrując się na każdym kęsie, smakując i zauważając wszystkie doznania związane z jedzeniem.

6. Mindful journaling (uważne pisanie dziennika):

   – Opis: Regularne zapisywanie myśli i uczuć związanych z codziennymi doświadczeniami zawodowymi i osobistymi.

   – Korzyści: Pomaga w przetwarzaniu emocji, redukuje stres, poprawia samoświadomość.

   – Instrukcja: Codziennie, przed lub po pracy, poświęć kilka minut na zapisanie swoich myśli, uczuć i doświadczeń.

Implementacja – włączanie praktyk Mindfulness

Aby skutecznie wprowadzić te praktyki w środowisku pracy a także w domu, można:

1. Organizować regularne warsztaty i szkolenia. Zapewnienie pracownikom możliwości uczestniczenia w warsztatach mindfulness prowadzonych przez certyfikowanych trenerów.

2. Tworzyć specjalne przestrzenie do relaksacji. W szpitalach czy klinikach można stworzyć dedykowane miejsca do praktykowania mindfulness, lub praktyk oddechowych grupowych, gdzie pracownicy mogą na chwilę się wyciszyć.

3. Zachęcać do krótkich przerw na mikoroodpoczenek. Promowanie krótkich, regularnych przerw w ciągu dnia daje wiele korzyści, redukuje objawy napięcia emocjonalnego.

Przykłady dobrych praktyk:

– USA: Programy takie jak “Mindfulness-Based Stress Reduction” (MBSR) są powszechnie dostępne w szpitalach i klinikach.

– Wielka Brytania: NHS wprowadziło Mindfulness jako część programów wsparcia dla personelu medycznego.

– Niemcy: Wiele szpitali i klinik oferuje regularne sesje Mindfulness dla swoich pracowników.

Mindfulness może przynieść znaczące korzyści w środowisku medycznym, pomagając w zarządzaniu stresem i poprawie jakości życia zawodowego pracowników służby zdrowia. Implementacja tych praktyk może prowadzić do zdrowszego, bardziej zrównoważonego i empatycznego środowiska pracy.

Potrzeby stosowania Mindfulness w środowisku lekarskim

Mindfulness, czyli trening uważności, jest praktyką polegającą na świadomym skupieniu uwagi na bieżącej chwili, bez oceniania jej. W środowisku lekarskim ma on kilka istotnych korzyści:

1. Redukcja stresu: Lekarze pracują w stresującym środowisku, a mindfulness pomaga w zarządzaniu stresem, co może prowadzić do zmniejszenia wypalenia zawodowego.

2. Poprawa koncentracji i zwiększyć zdolność do podejmowania lepszych decyzji klinicznych

3. Lepsza komunikacja, gdyż uważność sprzyja lepszej komunikacji z pacjentami i zespołem medycznym.

4. Zwiększenie empatii: Praktyki Mindfulness mogą zwiększyć empatię wobec pacjentów, co przekłada się na lepszą opiekę medyczną.

5. Ochrona własnego zdrowia psychicznego i fizycznego

6. Zwiększona odporność i lepszy sen.

Mindfulness w Polsce

W Polsce Mindfulness zyskuje coraz większą popularność. W kontekście medycznym, stosowanie mindfulness jest coraz częściej rekomendowane jako element wsparcia dla pracowników służby zdrowia. Porównując podejście Polaków do treningów uważności z innymi krajami Europy i USA, można zauważyć kilka różnic i podobieństw:

1. Popularność i świadomość:

   – W USA mindfulness jest bardzo popularne i szeroko stosowane, zarówno w środowiskach zawodowych, jak i w życiu prywatnym. Istnieje wiele programów treningowych, aplikacji mobilnych i książek na ten temat.

   – kraje Europy Zachodniej, takich jak Wielka Brytania, Niemcy czy Holandia, mindfulness jest również dobrze znane i stosowane. W niektórych krajach, jak np. w Wielkiej Brytanii, mindfulness jest nawet częścią systemu opieki zdrowotnej.

   – W Polsce mindfulness zyskuje na popularności. Jednak świadomość na temat tej praktyki i jej korzyści jest nadal mniejsza w porównaniu do USA czy krajów Europy Zachodniej.

3. Badania i zastosowanie kliniczne:

   – W USA i krajach Europy Zachodniej przeprowadzono wiele badań naukowych potwierdzających skuteczność mindfulness w różnych kontekstach zdrowotnych i zawodowych.

   – W Polsce również zaczynają pojawiać się badania na ten temat. Jednak jest ich mniej w porównaniu do bardziej zaawansowanych pod tym względem krajów.

Mindfulness w środowisku lekarskim może być istotnym narzędziem wspomagającym zarządzanie stresem, poprawę koncentracji, komunikacji. W Polsce stosowanie Mindfulness zyskuje na popularności. Chociaż świadomość i dostępność szkoleń jest mniejsza w porównaniu do USA i krajów Europy Zachodniej. Jednakże, z każdym rokiem zwiększa się liczba programów wsparcia i badań naukowych dotyczących Mindfulness. Świadczy to o rosnącym zainteresowaniu tą praktyką.