Tajemnice mikrokrążenia
Ludzki organizm kryje wciąż nieodkryte tajemnice, które powodują, że jedni dożywiają sędziwego wieku, inni za młodu chorują. Co sprawia, że pomimo dostępu do medycyny i wiedzy zapadalność na choroby w krajach wysoko rozwiniętych wciąż rośnie?
Profilaktyka zdrowia obejmuje wielokierunkowe działania, czasem i one są niewystraczające. Podstawa to zdrowy styl życia i regularne badania, znajomość potrzeb organizmu, umiejętność radzenia sobie ze stresem.
Badania potwierdzają jednoznacznie, że nadwaga i otyłość sprzyjają wystąpieniu różnych groźnych schorzeń, w tym zachorowaniu na nowotwory raka jelita grubego, raka endometrium, raka piersi, udar lub zawał. Wynika to z ze zwiększonej ilości substancji prozapalnych (cytokin) w organizmie, zmian i naczyniowych.
Do najistotniejszych czynników zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia chorób cywilizacyjnych zaliczamy:
- palenie tytoniu (u osoby palącej ryzyko zachorowania na raka płuc jest o 124 razy większe niż u osoby niepalącej),
- niewłaściwa dieta (nie odżywcza – z niską zawartością warzyw i owoców),
- wirusy i zakażenia,
- zaburzenia snu
- stres i przemęczenie
- niska aktywność fizyczna
- brak badań przesiewowych
- czynniki genetyczne.
Warto podkreślić, że ponad 70% przypadków chorób zależy od czynników zewnętrznych. Ostatnie badania skierowane są coraz częściej w kierunku badań mikrobioty jelitowej oraz poszukiwania rozwiązań nad poprawy stanu śródbłonka naczyń.
Niebezpieczne zaburzenia mikrokrążenia
Każdego dnia skomplikowany organizm człowieka dostosowuje się do własnych potrzeb fizycznych i umysłowych. Skuteczność tego dostosowania jest skorelowana z wieloma procesami wymiany komórkowej i współpracy wszystkich układów, w tym układu krążenia. Ogromną rolę odgrywa tu sieć drobnych naczyń – tzw. mikrokrążenie (1). Naczynia drobne pośredniczą między tętniczymi i żylnymi częściami układu sercowo-naczyniowego i służą do wymiany metabolitów oraz substancji odżywczych między krwią a tkankami. Mało kto wie, że odpowiada też za termoregulację ciała. Drobne naczynia z jednej strony zaopatrują organizm w tlen i cenne składniki, a z drugiej strony odprowadzają do układu limfatycznego substancje przemiany materii. Podkreślić należy rolę zdrowych wyborów żywieniowych, regenerację organizmu, wpływających na stan drobnych naczyń. To uzasadnia znaczenie wpływu różnych czynników, w tym stresu na stan drobnych naczyń w ramach układu krążenia.
Jak podkreślają naukowcy, zaburzenie mikrokrążenia zwiększa prawdopodobieństwo zapadnięcia na różne choroby. Przykładem jest owrzodzenie podudzi (łac. ulcuscruris), zaburzenie gojenia ran rożnego pochodzenia czy powikłania cukrzycy typu II. Silne zaburzenie mikrokrążenia towarzyszy także w stanie OZT – ostrego zapalenia trzustki z jednoczesnym uszkodzeniem bariery śluzowej w jelicie grubym i zmianami w obszarze mikrokrążenia w płucach. Do długiej listy dochodzi kwestia wpływu zaburzeń mikrokrążenia na barierę krew-mózg. Krew w najmniejszych naczyniach rządzi się własnymi prawami, nieco innymi niż prawa mechaniki płynów.
Poznaj tajemnicę mikrokrążenia a przeżyjesz lata w zdrowiu
Zrozumienie mechanizmu pracy tych drobnych naczyń, może stać się punktem zwrotnym do zmiany sposobu funkcjonowania w życiu codziennym.
Wiedza o układzie krążenia zmniejsza ryzyko zawału, udaru i innych przyczyn zgonów. Warto wiedzieć, że zaburzenie mikrokrążenia zachodzi powoli i często nie daje żadnych sygnałów. Nie ma jednoznacznego antidotum, stąd przysparza wiele kłopotów w postępowaniu medycznym.
Tylko niezakłócone mikrokrążenie koreluje z odpornościowymi reakcjami zachodzącymi na poziomie małych naczyń. Idzie za tym stały i równomierny skurcz i rozkurcz naczyń średnio trzy razy na minutę (w badaniach mikroskopowych w przedziale 1-5). W patologicznym stanie dla organizmu, a więc w przypadku choroby, zwłaszcza przewlekłej, jak np. niewydolność krążeniowa czy cukrzycowa, oscylacje, czyli praca tętniczek i włośniczek zachodzi raz na kilka minut. Skutkiem są zmiany reakcji immunologicznych. Dzięki naturalnym i spontanicznym ruchom oscylacyjnym tętniczek, które prowadzą do zmiany kalibru drobnych naczyń, zachodzi najważniejszy proces narządowy, czyli rozdział mieszaniny osocza i komórek krwi. Na etapy komórkowych reakcji immunologicznych składają się:
- transport i alokacja białych krwinek,
- przyleganie (adhezja) do ścian naczyń drobnych i włosowatych (tzw. śródbłonka VEGF),
- przenikanie leukocytów przez ściany naczyń śródbłonka.
Diagnostyka i obserwacje
Zaburzone mikrokrążenie trudno się diagnozuje. Można obserwować samemu w postaci:
- obrzęków,
- zimnych stóp nawet podczas lata,
- zmian barwy skóry – objaw Raynauda,
- nadciśnienia tętniczego,
- zaburzeń jakości snu,
- cellulitu (lipodystrofia),
- nadmiernej senności, niepowodowanej innymi chorobami czy przemęczeniem,
- trudno gojących się ran,
- chorób reumatologicznych,
- osłabionego układu immunologicznego.
Powyższe informacje mogą służyć jako prosty test, co jednak nie wyczerpuje wszystkich możliwych powikłań ze strony układu mikrokrążenia. W przypadku podejrzenia zaburzenia należy udać się do lekarza, np. reumatologa czy kardiologa, by stwierdzić angiopatię(3). Spośród nieinwazyjnych metod diagnostycznych wymienić można kapilaroskopię z oceną jakościową. To ugruntowane badanie, które umożliwia wykrywanie specyficznych odchyleń, ocenianych w obrazie.
Co, jeśli stwierdzono zaburzenie mikrokrążenia?
Kluczem jest homeostaza (2), by zaszedł proces gojenia się ran, wzrosła ogólna sprawność. Wymiana substancji zachodzi w drobnych naczyniach włosowatych w tym w przebiegu dyfuzji, a wpływ mają nasze codzienne nawyki (wybory to niezręczne w tym wypadku, albo trzeba je doprecyzować, albo zastapic innym słowem). Zarówno aktywność fizyczna od wczesnych lat, dieta bogata w antyutleniacze, dbanie o właściwe BMI, nawodnienie organizmu, mają kluczowe znaczenie w prewencji chorób układu krążenia w tym tych w skali mikro.
Ponadto nie zaleca się długiego opalania na słońcu, przebywania w jednej pozycji przez dłuższy czas. Palenie tytoniu i inne używki są szkodliwe i niewskazane. W Polsce rośnie moda na „wapowanie” czyli puszczanie elektronicznego dymka. Naukowcy przestrzegają przed niezbadanymi na dziś potencjalnymi skutkami palenia e-papiersów.
Ważny jest intensywny wysiłek fizyczny
Niewielka aktywność, np. pilates czy spacer to za mało. Badania potwierdzają, że potrzebne jest 30 minut intensywnego wysiłku fizycznego, żywienie celowane, suplementacja. Poprawia się wówczas dotlenienie organizmu, a zmniejsza ilość prozapalnych substancji, które niszczą naczynia drobne.
Zaleca się spożywanie produktów obfitujących w witaminę C, kwasy omega-3, algi oraz substancje naturalne poprawiające krążenie krwi i uszczelniające naczynia, w tym: żeń-szeń, ginko-biloba, czarny bez, ciemne owoce, zielona herbata. W diecie nie może zabraknąć głogu i owoców dzikiej róży.
Wśród olejków eterycznych warto zwrócić uwagę na olejek cyprysowy, rozmarynowy (przy masażu niweluje obrzęki). Zioła, w tym adaptogeny, przyjmować można tylko pod nadzorem specjalisty zielarza-fitoterapeuty, a w przypadku jakiegokolwiek leczenia farmakologicznego, wymagane jest skonsultowanie z lekarzem prowadzącym. Dobrym nawykiem są naprzemienne ciepłe i zimne prysznice, praktyka właściwego oddechu. Polecaną dietą jest śródziemnomorska, z wysokim wskaźnikiem zdrowych tłuszczów (NNKT). Napoje z kofeiną mogą pić osoby mające niskie ciśnienie. Dla wysokociśnieniowców lepszym wyborem jest biała lub zielona herbata. Osoby z zaburzonym mikrokrążeniem mogą skorzystać z fizykalnej terapii naczyniowej z sygnałem Bemer (można nazwę wykreślić aby nie było reklamy), który poprawia naczynioruchomość tętniczek. Efektem jest więcej dotlenionych komórek i bardziej sprawny układ limfatyczny. Zarówno masaże jak i drenaż limfatyczny, fizjoterapia są nieodłącznym elementem profilaktyki i zdrowego stylu życia.
Podsumowanie
Istnieje ścisła zależność pomiędzy właściwym krążeniem i mikrokrążeniem a stanem zdrowia. W zaburzeniach krążenia krwi, następuje spadek jej regulacji, a następnie wzrost cytokin zapalnych. Te z kolei uruchamiają kaskadę aktywacji komórek śródbłoka w tym czynnika martwicy nowotworów (TNF-tumor necrosis factor). Niefarmakologiczną i podstawową profilaktyką jest zatem ruch, rehabilitacja ruchowa (w przypadku chorych) i wypijanie odpowiedniej ilości niesłodzonych płynów.
Mikrokrążenie jest najważniejszym aspektem ludzkiego krążenia. Pojedyncze działania (np. tylko zdrowa dieta), nie są w stanie powstrzymać degradacji śródbłonka w już toczącym się procesie zaburzenia. Jesteśmy całością, a holistyczne podejście do własnego zdrowia pozwoli przeżyć długie lata w wysokiej sprawności fizycznej i intelektualnej.
Weronika Ławniczak, specjalista ds mikrokrążenia