Centralna sensytyzacja w Przewlekłym Bólu Krzyża (PBK) – diagnostyka i postępowanie w Instytucie Holispace

Przewlekły ból krzyża (PBK) jest jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych, dotykającym miliony ludzi na całym świecie. Globalna chorobowość PBK wynosi około 9,4%, z najwyższymi wskaźnikami w krajach Europy Zachodniej, gdzie sięga aż 15%. W Stanach Zjednoczonych liczba osób z PBK wzrosła z 3,2% populacji w 1992 roku do 10,2% w 2006 roku, co wskazuje na ciągłe narastanie tego problemu zdrowotnego. Tradycyjne podejścia terapeutyczne koncentrują się na leczeniu bólu receptorowego, jednak u znacznej części pacjentów pojawia się ból związany z centralną sensytyzacją (CS). Na końcu strony znajduje się słowniczek definicji, który pomoże w lepszym zrozumieniu trudnych pojęć związanych z centralną sensytyzacją i przewlekłym bólem krzyża, omawianych w artykule.

W związku z tym, zrozumienie i właściwa diagnoza CS są kluczowe dla skutecznego leczenia PBK. CS jest szeroko badana w kontekście różnych przewlekłych zespołów bólowych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, zespół jelita drażliwego czy fibromialgia. Percepcja bólu w CS odzwierciedla zmiany we właściwościach neuronów w OUN, co prowadzi do zwiększonej odpowiedzi na różnorodne bodźce czuciowe, takie jak nacisk mechaniczny, światło, dźwięk czy temperatura.

Definicje pojęć znajdują się na końcu artykułu.

Zjawisko to jest związane z nadreaktywnością neuronów w korze mózgowej oraz zmianą ekspresji genów w neuronach rogu tylnego, co prowadzi do trwałych zmian w przetwarzaniu sygnałów bólowych.

Centralna Sensytyzacja – definicja i mechanizmy

Centralna sensytyzacja (CS) odnosi się do zjawiska, w którym neurony nocyceptywne w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) wykazują nadmierną reakcję na bodźce, które normalnie nie powinny wywoływać bólu. To zjawisko jest szczególnie istotne w kontekście przewlekłego bólu krzyża, gdzie tradycyjne metody diagnostyczne i terapeutyczne mogą okazać się niewystarczające. W literaturze termin CS pojawia się również jako “nadwrażliwość” lub “zmiana mechanizmów kontroli bólu”. CS może być wywołana przez procesy zapalne lub mechaniczne i może prowadzić do bólu nawet przy braku impulsacji z receptorów.

Diagnostyka Centralnej Sensytyzacji

Diagnostyka CS w Instytucie Holispace opiera się na dokładnym wywiadzie i może obejmować badanie kliniczne, z uwzględnieniem kilku kluczowych kryteriów. Pierwszym krokiem jest wykluczenie bólu neuropatycznego, który jest spowodowany uszkodzeniem lub chorobą somatosensorycznej części układu nerwowego. Po wykluczeniu tej przyczyny, ocenia się ból nocyceptywny i CS.

Na co zwróci uwagę lekarz w trakcie diagnostyki?

– na nieproporcjonalny ból – który jest nieadekwatny do charakteru i zakresu urazu lub patologii, co odróżnia go od bólu nocyceptywnego. Przykładem może być pacjent z PBK, u którego standardowe badania radiologiczne nie wykazują związku z nasileniem bólu.

– na rozproszony charakter bólu, alodynia i hiperalgezja. W CS ból często ma charakter rozproszony, obejmujący szeroki obszar ciała. Pacjenci mogą doświadczać bólu w obszarach odległych od pierwotnego źródła bólu, a także nadwrażliwości na bodźce, które normalnie nie wywoływałyby bólu.

– na nadwrażliwość na różnorodne bodźce. Nadreaktywność w CS może obejmować nie tylko ból, ale także reakcje na substancje chemiczne, światło, dźwięk, temperaturę, stres, emocje i inne czynniki. W diagnostyce CS uwzględnia się również wcześniejsze występowanie tych objawów.

Narzędzia diagnostyczne stosowane w Holispace

Jednym z narzędzi stosowanych w Instytucie, powszechnie używanych do oceny CS jest Indeks Centralnej Sensytyzacji, który składa się z 25 pytań oceniających nasilenie objawów związanych z CS. Wynik powyżej 40 punktów wskazuje na możliwość występowania CS u pacjenta. W ocenie nasilenia CS wykorzystuje się również ilościowe testy sensoryczne (QST) oraz testy oceniające funkcje endogennych mechanizmów kontroli bólu, takie jak warunkowana modulacja bólu (CPM).

W badaniach obrazowych wykorzystuje się także funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI), który pozwala na ocenę morfologii i aktywności mózgu. Badania fMRI wykazały zmniejszenie objętości istoty szarej u pacjentów z PBK, co koreluje z czasem trwania bólu. W diagnostyce CS mogą być również przydatne badania elektrofizjologiczne, które pokazują zwiększoną reaktywność korową u pacjentów z PBK.

Znaczenie prawidłowego rozpoznania w praktyce terapii manualnych

Prawidłowa diagnoza CS ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia PBK. Pacjenci z dominującą CS wymagają leczenia ukierunkowanego na ośrodkowy układ nerwowy, co jest odmienne od tradycyjnych podejść, które koncentrują się na leczeniu obwodowego źródła bólu. Pacjenci, często czują dyskomfort w trakcie np. terapii manualnych, jednak marginalizują jego znaczenie. Rozpoznanie CS umożliwia zastosowanie bardziej spersonalizowanych metod terapeutycznych, takich jak techniki neuromodulacji czy podejścia psychoterapeutyczne, które mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów. W tym miejscu warto podkreślić holistyczne podejście do pacjenta bólowego, którego dyskomfort jest stanem przewlekłym i wymagającym odpowiedniego prowadzenia. Pacjenci z przewlekłym bólem krzyża często są konsultowani także przez specjalistę od żywienia. W przypadku nawracających bóli brzucha, co nierzadko towarzyszy CS, stosujemy złożone i spersonalizowane protokoły zdrowia.

Podsumowanie

Centralna sensytyzacja stanowi istotny mechanizm patofizjologiczny w przewlekłym bólu krzyża, a jej właściwa diagnoza i leczenie są kluczowe dla poprawy wyników terapeutycznych. Wprowadzenie odpowiednich narzędzi diagnostycznych, takich jak Indeks Centralnej Sensytyzacji oraz zaawansowane techniki obrazowania i testy sensoryczne, pozwala na bardziej precyzyjne rozpoznanie CS i dobór optymalnej terapii.

Źródło: Kosińska B., Turczyn P., Wesołowski K., Tarnacka B., Malec-Milewska M. (2020). Centralna sensytyzacja u pacjentów z przewlekłym bólem krzyża, część 1 – patofizjologia i diagnostyka. Ból 2020; 21(1): 29–37. DOI: 10.5604/01.3001.0014.3421.

Słowniczek trudnych słów

1. Centralna sensytyzacja (CS) – Zjawisko zwiększonej reakcji neuronów w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) na normalne lub podprogowe bodźce, prowadzące do nadwrażliwości na ból.
2. Nocycepcja – Proces percepcji bodźców bólowych, które są wykrywane przez specjalne receptory bólowe w organizmie.
3. Alodynia – Ból wywołany przez bodziec, który normalnie nie jest bolesny, na przykład lekki dotyk.
4. Hiperalgezja – Zwiększona odpowiedź bólowa na bodziec, który normalnie wywołuje umiarkowany ból.
5. Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) – Część układu nerwowego, która obejmuje mózg i rdzeń kręgowy, odpowiedzialna za przetwarzanie informacji i kontrolę funkcji organizmu.
6. Nocyceptywny ból – Ból wynikający z uszkodzenia tkanek, często związany z urazem lub stanem zapalnym.
7. Neuropatia – Zaburzenie układu nerwowego, które powoduje ból wynikający z uszkodzenia nerwów.
8. Warunkowana modulacja bólu (CPM) – Mechanizm, w którym bodziec bólowy może być modulowany przez inne bodźce, co zmienia odczuwanie bólu.
9. Indeks Centralnej Sensytyzacji – Narzędzie diagnostyczne składające się z pytań, które oceniają nasilenie objawów związanych z centralną sensytyzacją.
10. Ilościowe testy sensoryczne (QST) – Testy oceniające reakcję na bodźce o różnym nasileniu, używane do oceny funkcji układu nerwowego.
11. Funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI) – Zaawansowana technika obrazowania mózgu, która mierzy aktywność mózgu poprzez monitorowanie przepływu krwi i utlenowania w różnych obszarach mózgu.
12. Nadwrażliwość – Zwiększona reakcja na bodźce, które normalnie nie wywołują tak silnej odpowiedzi, np. na światło, dźwięk, temperaturę.
13. Nadreaktywność – Zwiększona aktywność neuronów lub innych komórek w odpowiedzi na bodźce, która może prowadzić do objawów takich jak ból, nadwrażliwość czy inne dolegliwości.
14. Patofizjologia – Nauka o zaburzeniach funkcji organizmu, które prowadzą do rozwoju chorób lub innych nieprawidłowości w organizmie.
15. Neuromodulacja – Technika terapeutyczna polegająca na zmianie aktywności nerwów za pomocą leków, urządzeń lub innych metod w celu złagodzenia objawów takich jak ból.