Psychoterapia ericksonowska (z wykorzystaniem hipnozy)

Twórcą tego nurtu był Milton H. Erickson, amerykański psychiatra i psycholog oraz jego uczniowie.Koncepcje hipnozy przedstawione wyżej były koncepcjami traktującymi hipnozę jako pewną metodę czy technikę. Tak jest ona traktowana współcześnie przez wielu psychologów. Wynika to z tego, że hipnoza jest używana przez nich jako jedna z wielu technik terapeutycznych. Natomiast hipnoza ericksonowska jest osobnym nurtem psychoterapeutycznym a nie techniką. W  ramach tego nurtu-hipnoza jest dominującym elementem całego procesu psychoterapeutycznego.

To co wyróżnia podejście Ericksona to odmienny i unikalny sposób definiowania i uprawiania hipnozy. W jego koncepcji hipnoza nie jest tylko dyrektywną procedurą w której hipnotyzer w sposób celowy indukuje trans u pacjenta. Jest natomiast procesem naturalnym przydarzającym się spontanicznie każdemu człowiekowi wielokrotnie w ciągu dnia. Więc jest ona  naturalnym rodzajem doświadczenia każdego człowieka (Rosen, 1997). Natomiast terapeuta jest rodzajem facylitatora, który poprzez proces wielopoziomowej komunikacji werbalnej i niewerbalnej wykorzystuje to naturalne doświadczenie by pomóc  pacjentowi się zmieniać i rozwijać (Zeig, 1997). Tę koncepcję zalicza się oczywiście do definicji transowych.

PODEJŚCIE ERICKSONOWSKIE

Jednocześnie Erickson nie definiował jej w sztywny sposób. Sam twierdził, że nie sposób jasno wyznaczyć granicy między hipnozą a stanem czuwania. Jego hipnoza jest rodzajem płynnego doświadczenia w którym wszystko jest elastyczne. Opracował całą metodologię wprowadzania w trans w sposób niedyrektywny. Oznacza to, że terapeuta nie rozkazuje pacjentowi i nie daje mu sugestii wprost, gdyż to jak twierdzi Erickson wyzwala opór i nie działa. Zamiast tego terapeuta tworzy przestrzeń wyboru, używając języka  niedookreślonego, który pacjent uzupełnia własną treścią.  Indukuje on trans różnymi sposobami, wśród których wyróżnić można zwykłą rozmową, opowiadanie metaforycznych historii a także klasyczną indukcję.

Podejście Ericksona to cała filozofia człowieka. Istotne w jego podejściu jest inne niż u Freuda definiowanie podświadomości. Według niego podświadomość nie jest tylko siedliskiem popędów i kompleksów. Jest natomiast naszym sprzymierzeńcem i pomocnikiem w procesie zmiany. Terapia ericksonowska jest zorientowana na przyszłość a nie analizowanie przeszłości (Kratochvil, 2003).  Jest to filozofia o charakterze głęboko humanistycznym.

Elementy odnoszące się do psychoterapii:

• Ludzie mają  naturalną zdolność do przezwyciężania trudności i rozwiązywania problemów a zatem w psychoterapii powinno się ujawniać i rozwijać pozytywne strony pacjenta, jego potencjalną siłę, a nie koncentrować się na dolegliwościach i historii problemu.
• Zadaniem terapeuty jest identyfikacja, poszukiwanie możliwości pacjenta, jego kompetencji oraz wykorzystanie ich do takiej zmiany, jakiej pragnie pacjent, i której charakter on sam dokładnie określa. To pacjent wskazuje cel psychoterapii.
• Terapeuta wzmacnia siłę działań pomocowych, starając się równocześnie hamować szkodliwe zachowania pacjenta, czyni to w toku obserwacji pacjenta i powtarzanych przez niego wzorców funkcjonowania. Do takich wzorców należą też symptomy zaburzeń, które mają charakter autonomiczny.
• Zwykle, zdaniem psychoterapeutów, symptomy powstają i utrzymują się, bowiem pełnia określone funkcje. Erickson stwierdza, że rzeczywiście może tak być na początku, gdy symptom się utrwala. Ale po pewnym czasie może on utracić tę funkcję i nadal trwać, ponieważ staje się nawykiem, powtarzanym wzorem funkcjonowania. W terapii wzory te nie są traktowane jako wyraz zablokowania możliwości pojawienia się innych zachowań. Mogą być użyte w pozytywny sposób, tj. do wywołania pożądanej zmiany (Grzesiuk, 2005, s. 225).

Cechy charakterystyczne hipnozy ericksonowskiej

Cechą charakterystyczną hipnozy ericksonowskiej jest jej indywidualizacja i twórczość po stronie terapeuty i wykorzystywanie twórczości nieświadomości po stronie pacjenta (Krakochvil, 2003; Haley, 1995) a także jej strategiczny charakter.

 W hipnozie ericksonowskiej terapeuta wchodzi w rzeczywistość pacjenta, w jego język, w jego mapę rzeczywistości i ten etap nazywa się „leading” a następnie wyprowadza pacjenta z jego zniekształconej rzeczywistości przejmując prowadzenie (pacing) do zdrowych wzorców (Bandler, 2010).

Według Ericksona w procesie psychoterapii ludzie zmieniają się samodzielnie a terapeuta stwarza tylko warunki, w których pacjent może się sam zmieniać (Grzesiuk, 2005).

Jako podeście całościowe terapia ericksonowska ma cztery cechy, które odróżniają to podejście od innych orientacji psychoterapeutycznych:

• Brak koncepcji powstawania zaburzeń.
• Brak konieczności znajomości przyczyn zaburzeń po stronie pacjenta.
• Brak konieczności inicjowania wglądu u pacjenta.
• Pragmatyzm-kierowanie się intuicją a nie zbiorem reguł.

I chociaż terapia ericksonowska jest pragmatyczna i intuicyjna, to opiera się na pewnej liczbie założeń.

Poniżej przedstawione zostaną owe założenia (Grzesiuk, 2011):

1. Ludzie zmienią się się sami-mają naturalną zdolność do przezwyciężania trudności i rozwiązywania problemów.
2. Zadaniem psychoterapii jest ujawnianie i rozwijanie pozytywnych stron pacjenta. Terapeuta poszukuje,  identyfikuje posiadane przez pacjenta kompetencje i wykorzystuje je do uruchomienia zmiany. Kluczowym pojęciem są zasoby pacjenta, czyli jego wewnętrzne doświadczenia. Poszukiwanie zasobów umożliwia pacjentowi zbudowanie poczucia wartości i kompetencji niezbędnych by dokonał w sobie zmiany.
3. Koncentrowanie uwagi na przyszłości a nie na eksploracji przeszłych doświadczeń. Terapia ericksonowska zakłada, że analizowanie przeszłości umacnia pacjenta w jego wzorcach negatywnych, więc aktywność ta nie ma sensu i przeszkadza w procesie zmiany.
4. Kierunek i charakter zmian określa sam pacjent a nie terapeuta. Terapeuta wzmacnia jedynie siłę działań pomocniczy i hamuje negatywne wzorce, które mogłyby przeszkadzać w zmianie.
5. Wykorzystanie hipnozy jako podstawowej metody pracy.  Hipnoza ericksonowska zakłada, że świadomość często jest czynnikiem przeszkadzającym w zmianie, dlatego wykorzystuje pracę z nieświadomością by ominąć mechanizmy blokujące. I poprzez zmianę nieświadomości, tworzy zmianę w świadomości.
6. Uwzględnienie rodziny jako systemu w procesie psychoterapii. Objawy u jednego z członków rodziny traktowane są jako próba przełamania nieadaptacyjnych wzorców wewnątrz systemu rodzinnego.
7. Istotna jest aktywna rola terapeuty, który jest odpowiedzialny za inicjowanie w pacjencie zmian.

Oprócz przedstawionych powyżej założeń terapia ericksonowska posługuje się pewną ilością strategii, które terapeuta modyfikuje indywidualnie do potrzeb pacjenta i procesu zmian. Zanim to jednak uczyni przeprowadza diagnozę. Proces diagnostycznych składa się z czterech elementów:

1. Analizy pacjenta wg kategorii diagnostycznych opracowanych przez J. Zeiga
2. Diagnozy zjawisk transowych występujących u pacjenta.
3. Refleksji na temat funkcjonowania systemowego (kontekst rodzinny) pacjenta.
4. Diagnozie posiadanych przez pacjenta zasobów.

Po przeprowadzeniu diagnozy następuje właściwy proces terapii składający się kilku etapów (Grzesiuk, 2011). Pierwszy z nich to dostrojenie. Polega on na wspomnianym wcześniej wejściu w rzeczywistość pacjenta w jego mapę rzeczywistości. Terapeuta dostraja się na każdym możliwym poziomie. Poziomy te to język, sposób mówienia, mowa ciała, oddech. Następny etap to zasiewanie zmiany, w jego trakcie terapeuta rożnymi drobnymi sugestiami o charakterze werbalnym i niewerbalnym a przede wszystkim niezauważalnym bezpośrednio przez pacjenta sygnalizuje kierunek i możliwość zmiany. Następne  dwa etapy to szukanie przeciwieństw i szukanie wyjątków. Pozwalają one przełamać negatywne generalizacje którymi posługuje się pacjent.

Budując plan terapii terapeuta ericksonowski najczęściej korzysta z następujących technik terapeutycznych (Grzesiuk, 2011)

1. Odwrócenie uwagi-polega na odwróceniu uwagi pacjenta od zachodzącej zmiany terapeutycznej by przeciwdziałać wystąpieniu zjawiska oporu.
2. Fragmentowanie – duża zmiana jest rozkładana na szereg małych, możliwych do wykonania przez pacjenta kroków. Powoduje to zwiększenie motywacji do zmiany, gdyż zmiana przestaje być postrzegana przez pacjenta jako niemożliwa do wdrożenia.
3. Progresja w czasie- budowanie wizji życia bez problemu bądź objawu. Osadza pacjenta w  przyszłości i umożliwia zniwelowaniu koncentracji  pacjenta na przeszłości.
4. Sugestia-komunikaty mające u pacjenta wytworzyć określone  przekonanie lub reakcję. Najczęściej używa się to tego metafory.
5. Reorientacja-zmiana kierunku aktywności poprzez  przeformułowanie i dostarczanie nowych doświadczeń za  pomocą zadań domowych.
6. Spożytkowanie-wykorzystywanie  wszystkich elementów: zachowania, reakcji, myślenia czy symptomów i nadawanie im pozytywnego znaczenia w  procesie zmiany.

Techniki te w hipnozie ericksonowskiej są aplikowane za pomocą metafor lub transu indukowanego formalnie lub nieformalnie. Hipnoza w terapii ericksonowskiej składa z 5 etapów (Grzesiuk, 2011). Pierwszy to zasiewanie. Polega on na zadawaniu pytań pacjentowi dotyczących jego oczekiwań i tworzeniu perspektywy koniecznej do zmiany współpracy ze strony pacjenta. Drugi etap to indukcja. Może ona być  dyrektywna bądź niedyrektywna. Trzeci etap to trans, który charakteryzują zmiany w zakresie uwagi (zawężenie), zmiany w zakresie reaktywności na sugestie terapeuty, zmiany w zakresie intensywności doznań oraz doświadczenie dysocjacji. Czwarty etap to dostrojenie do przyszłości, w którym tworzy się połączanie między doświadczeniem transu a zmianami, których będzie doświadczał pacjent po zakończeniu sesji. Etap piąty to zakończenie hipnozy.

Bibliografa:

Bandler, R. (2010) Transformacja. Hipnoza dla każdego, Gliwice: Wydawnictwo Helion

Grzesiuk, L. (red.).(2005). Psychoterapia teoria. Podręcznik akademicki, Warszawa: Wydawnictwo psychologi i Kultury ENETEIA

Grzesiuk, L., Szuszek, H. (red.).(2011). Psychoterapia. Szkoły i metody, Warszawa: Wydawnictwo psychologi i Kultury ENETEIA

Haley, J. (1995). Niezwykła terapia. Techniki terapeutyczne Miltona H. Ericksona, Gdańsk: GWP

Kratochvil, S. (2003). Podstawy psychoterapii, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka

Rosen, S. (1997). Mój głos podąży za tobą, Poznań: Wydawnictwo Zysk i Ska

Zeig, J. K. (1997). Spotkania z Ericksonem. Niezwykły człowiek, niezwykła terapia, Gdańsk: GWP

Autor: Paweł Krzemiński