Nazwa „adaptogen” pochodzi od łacińskiego czasownika adaptare lub greckiego adapto, co oznacza „przystosowywać, dopasowywać. Wg definicji – to substancja głównie pochodzenia naturalnego, która musi być nieszkodliwa, musi działać niespecyficznie i wykazywać właściwości normalizujące.
Wykazują:
- działanie antyoksydacyjne, hepatoprotekcyjne,
- właściwości antytoksyczne,
- działanie hipoglikemiczne,
- poprawę napięcia mięśni i wzrost siły ich skurczu,
- stymulację układu odpornościowego,
- wzrost witalności, poprawę funkcji seksualnych przy ich zaburzeniu,
- zmniejszenie pociągu do alkoholu i łaknienia cukrów,
- redukowanie niepokoju i nerwowości,
- poprawę snu, motywacji i produktywność w pracy,
- polepszenie procesów zapamiętywania i koncentracji,
Główną zasadą działania adaptogenów jest przywracaniu homeostazy czyli równowagi. To ona pozwala zachować zdrowie, sprawność i dobre samopoczucie.
Przykłady: żeń-szeń amerykański (panax quinqnefolius), eleuthero (żeń-szeń syberyjski), lukrecja, Ashwagandha, żeń-szeń (panax gingseng), schisandra (cytryniec chiński), astragalus (dan shen), cordyceps (pasożytniczy grzyb), reishi, shiitake (i część grzybów medycznych), ostropest plamisty (według niektórych publikacji tylko tonizuje wątrobę), różeniec górski – Rhodiola rosea (radix etrhizoma) – królowa adaptogenów – działanie przeciwstresowe, zmniejszające zniszczenia spowodowane hypoksją (niedotlenieniem), przeciwutleniające, poprawiające funkcje seksualne, działanie przeciwnowotworowe i immunostymulujące oraz wzmagające sprawność fizyczną.
Niektóre rośliny rokitnik, czystek, spirulina – mają właściwości adaptacyjne (nie mylić z adaptogenem).
Jakie właściwości wykazują? Na czym polega ich wyjątkowość?
Wykazują wiele pozytywnych właściwości, przy znikomej – niemal zerowej toksyczności. Stały się popularne po tym jak dowiedziono ich wyjątkowe oddziaływanie na cały organizm, nie zaś na jedną wybraną część. Działają wieloukładowo. Przykładem adaptogenu oddziaływującego na więcej niż jeden układ organizmu człowieka jest korzeń lukrecji gładkiej (Radix Glycyrrhizae). Poza właściwościami przeciwzapalnymi i przeciwwirusowymi poprawia stan błon śluzowych, dzięki czemu stosowany jest przy zapaleniach układu pokarmowego, w tym przy wrzodach, ze względu na skuteczne zwalczanie bakterii Helicobacter pylori. Tu należy podkreślić, „Większe dawki surowca lub wyciągu, przyjmowane przez dłuższy okres powodują wystąpienie obrzęków wskutek zatrzymania jonów sodu i wody w organizmie, niekiedy zawroty głowy i hipokalemię”. Adaptogen nie jest lekiem konkretną chorobę!
Rys historyczny:
Rośliny te, cieszyły się największą popularnością na obszarach, gdzie były najczęściej spotykane: na terenie dzisiejszych Chin, Indii i Iranu. Z dobrodziejstw adaptogenów korzystały ludy syberyjskie, niektóre afrykańskie plemiona i Indianie zamieszkujący obie Ameryki, o czym szeroko pisze medycyna ajurwedyjska i medycyna chińska. Nie były łatwo dostępne, gdyż większość rosła i nadal rośnie w trudnych warunkach klimatycznych, na terenach wysokogórskich lub podmokłych.
Badania naukowe nad tymi roślinami, jak i grzybami oraz substancjami organicznymi rozpoczęły się dopiero pod koniec lat 40. XX wieku, kiedy radzieccy naukowcy jak Nikołaj Lazariew, Brakhman zaczęli badać te zioła pod kątem ich zdolności do walki ze stresem, zapobiegania i zmniejszania chorób oraz wzmacniania organizmu.
Wówczas opracowano naukową definicję-termin adaptogen jest składnikiem leczniczym od dawna stosowanym w celu zwiększenia sił witalnych organizmu.
Jak działają adaptogeny?
Mechanizm działania tych substancji jest jeszcze wciąż badany. Obecnie najszerzej uznawane w środowisku naukowym, wyjaśnienie mówi, że adaptogeny działają poprzez stymulowanie niespecyficznych reakcji organizmu na stres poprzez oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (tzw. oś HPA), która odgrywa istotną rolę w procesach reakcji organizmu na stres. Układ podwzgórze-przysadka-nadnercza koordynuje wydzielanie pewnych substancji jak kortyzol, z kory nadnerczy do krwi, dzięki czemu odpowiada za przygotowanie organizmu do reakcji walki lub ucieczki. Ponadto oś HPA bierze udział w regulowaniu emocji, nastroju oraz zachowań seksualnych.
Rośliny adaptogenne stymulują rdzeń nadnerczy, wzmagając zdolność przystosowawczą organizmu i odporność na przeciążenia.
W rdzeniu nadnerczy produkowane są i magazynowane są neurohormony, które przygotowują organizm do konfrontacji z szeroko pojętym zagrożeniem.
Systematycznie stosowane, nie tylko poprawiają ogólną kondycję i wytrzymałość ciała, ale usprawniają też regenerację organizmu i pozwalają znacznie szybciej odzyskać siły po przebytej chorobie.
Czy są bezpieczne?
Łazariew wyznaczył także trzy warunki, które produkt musi spełnić, aby uznać go za adaptogen:
- Powinien powodować minimalne zmiany (zaburzenia) w fizjologii organizmu
- powinien uodparniać organizm poprzez szerokie oddziaływanie fizyczne, biochemiczne itp.
- Powinien normalizować i usprawniać różne funkcje organizmu i nie mieć działań niepożądanych.
Ziołowa uczta dla witalności, czyli adaptogeny
Adaptogeny to zioła, tak więc- w zarówno leki i takie substancji należy przyjmować z rozwagą i zgodnie z zaleceniami.
Niemniej jednak adaptogeny są bardzo bezpieczne i nie powodują skutków ubocznych (jest to główna cecha wymagana do zakwalifikowania danej rośliny do grupy adaptogenów). Działają synergistycznie.
Warto jednak pamiętać, że adaptogeny nie są zalecane w przypadkach:
- jeżeli przyjmowane są określone leki (zwłaszcza preparaty insuliny, antykoagulanty) przy ciągłym przyjmowaniu leków, warto sprawdzić, czy dany adaptogen nie oddziałuje z nimi;
- przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych,
- częste spożywanie alkoholu,
- niewydolność wątroby i nerek
- nieleczone nadciśnienia
- dla kobiet w ciąży i karmiących.
Czy mamy wiarygodne badania naukowe?
Najlepiej przebadanymi są: różeniec górski (Rhodiola rosea), cytryniec chiński (Schisandra chinensis) oraz żeń-szeń właściwy (Panax ginseng).
W Tomsku – najstarszym mieście Syberii (założone w 1604r), założono Centrum edukacyjno – Naukowe ds. badań roślin i substancji naturalnych jest:
- 9 Uniwersytetów
- 15 Instytutów Badań Naukowych
W Instytucie zatrudniono ponad 1200 biologów, naukowców i lekarzy. Pracą uczonych kierowali pionierzy tej dziedziny: Lazarev i Brekhman. Przez ponad 20 lat intensywnej pracy opublikowano z górą 1500 badań naukowych na temat właściwości i działania różnych adaptogenów.
W Polsce – badania naukowe wciąż trwają (od ponad 20 lat!) np. Bacopa monnieri L. Pennell – roślina o wielokierunkowym działaniu leczniczym przebadana została w Katedrze i Zakładzie Botaniki Farmaceutycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim.
W jakiej postaci występują? Która forma jest najlepsza i dlaczego?
- proszki
- kapsułki
- krople (postać płynna)
Większość badań jest przeprowadzana z wykorzystaniem adaptogenów pod postacią płynną.
Jak wybrać najlepszy preparat dla siebie? Jaki specjalista może w tym pomóc? (zielarz, lekarz?)
W zależności od potrzeb. Jest wiele adaptogenów, dla przykładu:
Ashwagandha – optymalizuje gospodarkę hormonalną. ułatwia zasypanie.
Bacopa monnieri zw. Brahmi (jest jedną z najważniejszych roślin w systemie tradycyjnej hinduskiej medycyny Ajurveda) – sprawdza się przy stanach lękowych, przy problemach ze snem, polepsza koncentrację i zapamiętywanie (sprawdza się u osób uczących się. Badania kliniczne potwierdzają dobre efekty u dzieci cierpiących na ADHD a także przy padaczce.
Cytryniec chiński – działa uspakajająco, optymalizuje pracę neuroprzekaźników- dopaminy, serotoniny i noadrenaliny.
Różeniec górski – „zwiększa” ilość energii – z powodzeniem zastępuje kawę. Zwiększa zdolności kognitywne, stosowany jest dla osób z tzw. Brain Fog a także u osób z depresją.
Traganek – Astragalus – (W Polsce w Tatrach rośnie Traganek szerokolistny) – w protokole Buhnera stosowany jest w boreliozie, oraz w stanach zapalnych stawów, w zakażeniach wirusowych, przeziębieniach, oraz owrzodzeniach żołądka i dwunastnicy.
Jak wygląda kuracja adaptogenami? Ile twa?
Wchodzące w skład medycyny naturalnej terapie roślinne stają się coraz bardziej rozpowszechnionymi metodami radzenia sobie ludzi z dolegliwościami zdrowotnymi.
Kuracja jest indywidualna, zależna od wieku, przyjmowanych leków i kierunku działania. Najlepiej skonsultować się z zielarzem-fitoterapeutą, chociaż coraz więcej lekarzy zaleca adaptogeny.
Dr. H. Różański – Cyt. „Stosując krajową wąkrotkę pospolitą można już po kilkudniowym zażywaniu zauważyć zmiany w samopoczuciu psychicznym, szczególnie korzystnie działa ziołomiód, świeży macerat…”.
Czy można „przedawkować”?
Zgodnie ze znaną od wieków zasadą Paracelsusa każdy lek może być trucizną, a każda trucizna – lekiem. Różni je tylko dawka. Adaptogeny są jednak wielką nadzieją medycyny zachodniej. Są nadal w trakcie badań w wielu ośrodkach na całym świecie.
Adaptogenne właściwości substancji roślinnych budzą zainteresowanie badaczy zajmujących się dziedziną gerontologii, czyli nauką o procesach starzenia się.
Czy adaptogeny mogą być elementem terapii zalecanych przez specjalistów medycyny zachodu?
Włączenie zielarstwa i ziołolecznictwa, a w tym adaptogenów, w obszar complementary and alternative medicines (CAMs), na świecie jest bardzo powszechne. Korzysta z nich około 80% ludzkości co sprawia, że z definicji zioła przestają być alternatywnymi dziedzinami medycyny profilaktycznej.
Zapraszam na moje konsultacje fitoterapeutyczne
Opracowanie: Weronika Ławniczak – zawodowy zielarz- fitoterapeuta